سرفه که از شایع­ترین علایم بیماری قلبی و تنفسی است در واقع یک بازدم انفجاری است که درخت تراکئوبرونکیال را از ترشحات و اجسام خارجی پاک می ­کند. سرفه به دلیل ایجاد خستگی بی خوابی و ترس از بیماری ­هایی چون سرطان باعث نگرانی بیمار شده و او را نزد پزشک می­ کشاند.

علل سرفه

علل سرفه شامل محرک ­های التهابی مکانیکی شیمیایی و حرارتی است.

• علل التهابی مثلاً برونشیت ­های ویرال و باکتریال سرماخوردگی، مصرف زیاد سیگار، PND آسپیراسیون، ترشحات معدی، بیماری ­های راه ­های هوایی (مانند لارنژیت تراکنیت برونشیت و برونشیولیت) بیماری ­های آلوئولی ( پنومونی و آبسه­ ی ریه)
• تحریکات مکانیکی: با استنشاق موادی چون گرد و خاک و نیز با تحت فشار یا کشش قرار گرفتن راه ­های هوایی ایجاد می ­شود. مثلاً کانسر ریه آدنوم برونش جسم خارجی انقباض عضلات صاف راه­ های هوایی (مثلاً در آسم برونکیال) آنوریسم­ های آئورت تومورهای مدیاستن فیبروز بینابینی ریه اِدِم آتلکتازی.
• تحریکات شیمیایی مثل استنشاق گازهای محرک (مانند دود سیگار و بخارات شیمیایی) و نیز داروها ( مانند سرفه عارضه ­ی جانبی اصلی ACEI ها می ­باشد.)
• تحریکات حرارتی مثل استنشاق هوای بسیار سرد یا بسیار گرم.

تشخیص سرفه:

مهم­ترین بخش ارزیابی شرح حال بیمار است. در شرح حال بیمار موارد زیر مهم است:

• حاد یا مزمن بودن
• همراهی با تب یا ویزینگ
• همراهی با خلط و خصوصیات خلط
• ارتباط با فضول سال
• وجود ریسک فاکتورهای مهم بیماری مثل هم جنس بازی مصرف سیگار مصرف داروهای وریدی بی حرکتی و برخورد با عوامل مضر محیطی.

شرح حال بیمار می ­تواند تشخیص ­هایی را مطرح کند. حملات حاد سرفه می ­تواند به علت تراکتور برونشیت یا پنومونی ویرال و یا برونکوپنومونی باکتریال باشد. سرفه ­ی همراه با تب حاد و گرفتگی صدا معمولا ناشی از تراکنو برونشیت است.

تنگی نفس حمله‌ای شبانه (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea or Paroxysmal Nocturnal Dyspnoea)

PND نیز از علل شایع سرفه مزمن است. خصوصیات سرفه می ­تواند در تشخیص محل آناتومیک درگیر کمک کننده باشد. مثلاً سرفه شبیه به پارس سگ احتمالاً به علت درگیری اپیگلوت به وجود آمده است در حالی که درگیری تراشه یا راه ­های هوایی اصلی اغلب با سرفه­‌های بلند خشن تظاهر می­ یابد.

سرفه‌­ای که فقط شب­ ها ایجاد شود مطرح کننده CHF است و سرفه‌­ای که به خوردن ارتباط داشته باشد رفلاکس معده به مری یک فیستول تراکئو ازوفاژیال هرنی هیاتال با یک دیورتیکولوم مری را مطرح می­ کند.

سرفه­‌ای که با تغییر وضعیت ایجاد شود ممکن است ناشی از آبسه­‌ی ریه یا برونشکتازی موضعی باشد.

رنگ، بو، قوام و حجم خلط نیز مهم هستند. حجم زیاد خلط یا چرکی بودن آن مطرح کننده‌­ی آبسه­‌ی ریه و برونشکتازی است.

خلط خونی مطرح کننده­‌ی خونریزی است و خلط کف آلود صورتی رنگ علامت اِدِم ریه است. خلط حجیم  موکوسی حاکی از کارسینوم Alveolar cell می­ یاشد.

در مراحل بعدی معاینه فیزیکی CXR، آزمایش خلط و بررسی عملکرد ریه ممکن است علت سرفه را مشخص کند.

صدای سرفه

یافته­‌های سمعی در تشخیص محل درگیری کمک کننده­‌اند. استریدور و ویزینگ دمی در بیماری­ های حنجره وجود دارد. رونکوس دمی و بازدمی به نفع درگیری تراشه و برونش ­های اصلی است. رال­های دمی ساب کریپتان خشن می ­تواند دلیل بر فیبروز بینابینی یا اِدِم باشد. رال­های کریپتان ظریف حاکی از فرآیندهایی چون پنومونی و یا اِدِم ریوی ( که سبب تجمع مایع در آلوئول­ها شده) می­ باشد.

در عکس ریه ممکن است موارد زیر دیده شود. توده­ ی داخل ریوی نواحی لانه زنبوری و سیستیک (دال بر برونشکتازی محدود) آدنوپاتی دو طرفه ناف ریه ( که می ­تواند به علت سارکوئیدوز یا لنفوم باشد).

آزمایش دقیق خلط

آزمایش دقیق خلط می ­تواند رقیق یا چسبنده بودن چرکی بدبو خون آلود کم یا فراوان بودن خلط را مشخص کند. در پنومونی پنوموکوکی رنگ خلط شبیه زنگ آهن است در حالی که در پنومونی کلبسیلایی شبیه ژله کشمش می باشد. رنگ آمیزی گرم و کشت خلط (حاصل از سرفه عمیق) می ­تواند جرم مسئول را مشخص کرده و با سیتولوژی خلط نیز ممکن است بتوان یک نئوپلاسم ریوی را تشخیص داد.

برونکوسکوپی

برونکوسکوپی می ­تواند علت سرفه مزمن با علت نامشخص را نشان دهد. در بررسی عملکرد ریه نیز ممکن است انسداد شدید بازدمی و کاهش حجم ریه یافت شود.

به دو نکته در مورد سرفه باید دقت کرد:

۱) سرفه در افراد سیگاری به قدری شایع است که اغلب توجه کمی به آن می ­شود. لذا هر گونه تغییر در ماهیت یا خصوصیات سرفه مزمن در فرد سیگاری باید بلافاصله تحت ارزیابی تشخیصی (به ویژه در جهت یافتن کارسینوم برونکوژینک) قرار گیرد.

۲) خانم ­ها اغلب خلط خود را می ­بلعند لذا نباید سرفه­‌ی تحریکی و بدون خلط آن­ها به اشتباه سرفه­‌ی خلط دار در نظر گرفته شود.

عوارض حملات سرفه

• حملات سرفه ممکن است سبب سنکوپ شود.
• پاره شدن حباب آمفیزماتو و ایجاد پنوموتوراکس
• شکستگی دنده و کوستوکندریت نیز از عوارض سرفه هستند.

گرچه شکستگی دنده می­ تواند در افراد طبیعی رخ دهد اما شکستگی پاتولوژیک ( مثلاً در میلوم مولتیپل استئوپروز و متاستازهای استئولیتیک) نیز باید مد نظر باشند.

درمان سرفه

درمان قطعی سرفه با درمان اختصاصی بیماری زمینه­ ای صورت می­ گیرد. درمان علامتی سرفه تنها در موارد زیر صورت می ­گیرد:

• علت سرفه ناشناخته بوده یا درمان اختصاصی امکان پذیر نباشد.
• سرفه عملکرد مفیدی نداشته و یا این که ناراحت کننده و بالقوه خطرناک باشد.
• سرفه ­ی تحریکی خشک را می ­توان با یک داروی ضد سرفه که سبب افزایش آستانه تحریک مرکز سرفه می ­شود مهار نمود. ( مثلا کدئین و دکسترومتورفان)

Codeine (tab 30 mg) 15 mg/QID

Dextromthorphan (Tab 15mg، Syr 15mg/ 5ml، Drop4 mg/ml) 15 mg/QID

سرفه­‌های همراه با خلط فراوان را نباید مهار نمود زیرا تجمع خلط در ریه­‌ها سبب به هم خوردن توزیع ونتیلاسیون و جلوگیری از هواگیری آلوئول­ ها شده و مقاومت ریه را در برابر عفونت ­ها کاهش می­ دهد. وقتی که ترشحات غلیظ و چسبنده هستند هیدراته کردن بیمار مصرف داروهای خلط آور ( اکسپکتورنت) و مرطوب کردن هوا با یک نیولایزذ اولتراسونیک به همراه ایپراتروپیوم بروماید می­ تواند مفید باشد. گلیسرول ید دار (۳۰mg/QID) ممکن است به خصوص در بیماران با آسم سرفه­ ای یا برونشیت مزمن مفید باشد. گایافنزین در برونشیت حاد یا مزمن مفید است. میزان پاک کنندگی موکوسیلیاری را می­ توان با داروهای بتا آدرنرژیکی نظیر افدرین ( به خصوص در بیماریC.F) و تئوفیلین در بیماری­های انسدادی مزمن ریه تقویت نمود.

Guaifenesin (ysr.100mg/5ml) 100 mg/TDS

Ephedrine (tab 25mg.amp 20mg/ml) 12.5mg/ QID

Theophylline (ret tab 100، ۲۰۰mg) 100 mg/TDS

داروهای سرفه آور در جهت افزایش کارآیی سرفه ­های مفید ولیکن نارسا طراحی شده ­اند. آیروسل سالین هیپرتونیک می ­تواند پاک کردن ذرات از راه­ های هوایی تحتانی را در مبتلایان به برونشیت افزایش دهد. از طرف دیگر معلوم شده که آیروسل آمیلوراید دارای اثر مشابه در مبتلایان به C.F می­ باشد.